Sinh học 10 Bài 29: Cấu trúc các loại virut

A. Lý thuyết

1. Khái niệm virut

a. Khái niệm virut

- Virut là thực thể chưa có cấu tạo tế bào, có kích thước siêu nhỏ.

- Đặc điểm cơ bản của virut:

• Kích thước siêu nhỏ, chỉ quan sát được dưới kính hiển vi điện tử.
• Cấu tạo rất đơn giản, chỉ chứa một loại axit nuclêic là ADN hay ARN.
• Kí sinh nội bào bắt buộc.

+ Ví dụ: hình ảnh virut H1N1 dưới kính hiển vi điện tử

Virut H1N1

b. Phân loại virut

- Dựa vào Axitnucleic: Virut được chia làm:

• Virut ADN. VD: virut đậu mùa, virut viêm gan B, virut Hecpet...
• Virut ARN. VD: virut cúm, virut viêm não Nhật Bản, HIV…

- Dựa vào cấu trúc vỏ capsit: gồm virut có vỏ và virut không có vỏ.
- Dựa vào hình dạng: gồm virut xoắn, virut khối, virut hỗn hợp.
- Dựa vào vật chủ: virut động vật, thực vật và virut vi sinh vật.

2. Cấu tạo của virut

- Cấu tạo đơn giản gồm 2 thành phần:

+ Lõi Axit nucleic:

• Cấu tạo: Chỉ gồm 1 ADN hoặc 1 ARN chuỗi đơn hoặc chuỗi kép.
• Chức năng: Hệ gen giúp virut nhân lên, tổng hợp thành phần cấu tạo đặc trưng của nó trong tế bào chủ.

+ Vỏ bọc prôtêin (capsit):

• Cấu tạo từ các đơn vị prôtein gọi là capsôme.
• Chức năng: Bảo vệ virut.

- Một số virut có thêm vỏ ngoài.

• Cấu tạo vỏ ngoài là lớp kép lipit và prôtêin.
• Mặt vỏ ngoài có các gai glicôprôtein làm nhiệm vụ kháng nguyên và giúp virut bám lên bề mặt tế bào.

+ Virut không có vỏ ngoài gọi là virut trần.

Cấu tạo virut

3. Hình thái của virut

- Dựa vào cách sắp xếp của các capsome người ta chia virut thành 3 dạng:

+ Cấu trúc xoắn: capsôme sắp xếp theo chiều xoắn của axit nuclêic.

• Có hình que, hình sợi, hình cầu…
• VD: Virut khảm thuốc lá, virut bệnh dại, virut cúm, sởi…

+ Cấu trúc khối: capsôme sắp xếp theo hình khối đa diệngồm 20 mặt tam giác đều

• VD: Virut bại liệt

+ Cấu trúc hổn hợp: Đầu có cấu trúc khối chứa axit nuclêic gắn với đuôi có cấu trúc xoắn.

• VD: Phagơ

Các dạng hình thái của virut

B. TRẢ LỜI CÂU HỎI SGK:

Bài 1 trang 118 SGk Sinh lớp 10: Hãy giải thích các thuật ngữ: capsit, capsôme, nuclêôcapsit và vỏ ngoài.

Lời giải

- Capsit chính là vỏ prôtêin bao bọc bên ngoài để bảo vệ axit nuclêic.

- Capsôme: vỏ capsit được cấu tạo từ các đơn vị prôtêin.

- Nuclêôcapsit: Gồm phức hợp axit nuclêic và vỏ capsit.

- Vỏ ngoài: vỏ bao bọc bên ngoài vỏ capsit. Được cấu tạo từ lớp lipit kép và prôtêin, trên bề mặt vỏ có gai glycôprôtêin có vai trò kháng nguyên và giúp virut bám vào tế bào chủ.

Bài 2 trang 118 SGk Sinh lớp 10: Nêu ba đặc điểm cơ bản của virut.

Lời giải

Virut gồm 3 tính chất cơ bản sau:

- Có kích thước siêu nhỏ, chỉ quan sát được chúng dưới kính hiển vi điện tử.

- Kí sinh nội bào bắt buộc.

- Virut có cấu tạo đơn giản gồm axit nuclêic bao quanh bởi vỏ prôtêin, chỉ chứa một loại axit nucleic ADN hoặc ARN.

Bài 3 trang 118 SGk Sinh lớp 10:  

        Dựa theo hình 29.3, nếu trộn axit nuclêic của chủng B với một nửa prôtêin của chủng A và một nửa prôtêin của chủng B thì chủng lai sẽ có dạng như thế nào? Nếu nhiễm chủng lai vào cây thuốc lá để gây bệnh, sau đó phân lập virut thì sẽ được chủng A hay chủng B. Từ đó, có thể rút ra kết luận gì?

Lời giải:

- Khi trộn axit nuclêic của chủng B với một nửa là prôtêin của chủng A và một nửa prôtêin của chủng B sẽ được virut lai mang axit nuclêic của chủng B và vỏ prôtêin vừa là của chủng A vừa là của chủng B (xen nhau).

- Sau khi nhiễm vào cây thuốc lá, virut nhân lên sẽ là chủng B. Bởi vì mọi tính trạng của virut đều do hệ gen của virut quyết định.

→ Kết luận : mọi tính trạng đặc trưng của mỗi chủng virut đều do bộ gen của chủng virut đó quy định.